Çay demir eksikliği yapar mı? Diye düşünüyorsanız eğer, büyük ihtimalle ya kendiniz ya da çevrenizdeki bir yakınınız demir eksikliği yaşamış demektir. Peki, gerçek ne? Her gün içtiğimiz kafeinli içecekler demir eksikliği yapıyor mu?
Bu konu üzerine yapılan bazı araştırmalarda, kahve ve diğer kafein içeren içeceklerin kandaki demir emiliminde azalmaya neden olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Yapılan bu araştırmada hamburger ile bir fincan kahve kandaki demir emilimini %39 azaltırken; aynı yiyecekle birlikte çay içmenin ise demir emilimini %64 azalttığı görülmüştür.
Ayrıca şunu da eklemek gerekir: Kahve ya da çay ne kadar güçlüyse emilimi azaltma oranının da bir o kadar güçlü olduğu keşfedilmiştir.
Daha önceleri çay ve kahvenin demir eksikliği yapmasının arkasında yatan ana etkenin kafein olduğu düşünülmüş olsa da, yapılan daha yeni çalışmalar bunu tam olarak doğru olmadığını göstermektedir. Kafein, bir öğün yemekten elde edilen demirin yaklaşık %6’sına bağlanmaktadır. Bu oran ise göreceli oldukça düşük bir oran olduğundan, demir emilimini başka faktörler de ciddi oranda etkilemektedir.
Özellikle düzenli çay ve kahve tüketiminin demir depolama seviyelerini etkilediği de ortadadır.
Yapılmış olan bir başka büyük araştırmada ise, haftada bir fincan kahvenin demir depolama seviyesini etkileyen bir protein olan ferritin seviyesinin %1 daha düşük olmasına neden olduğunu göstermektedir.
Ayrıca okuyunuz: Skorbüt Hastalığı Nedir, Belirtileri ve Tedavisi Nasıldır (İskorbüt Hastalığı)
Demir Eksikliğinin Diğer Nedenleri
Yukarıda ifade ettiğimiz gibi, kafeinin tek başına demir eksikliğindeki payının çok düşüktür. Peki, o zaman demir eksikliğinin temel nedeninedir?
Temel neden olarak özellikle çay ve kahvenin içerisinde bulunan polifenollerin demir eksikliğinin baş aktörü olduğu söylenebilir.
Bu polifenoller, klorojenik asit içerirler. Bu madde ise en çok kahvede olmakla birlikte, çay, kakao ve bazı bitkilerde de bulunmaktadır.
Yine çay ve kahvede bulunan tanin de demir eksikliğine neden olabilen maddelerden biridir. Bu bileşenler özellikle sindirim esnasında demire bağlanarak demirinin emilimini daha da zorlaştırırlar. Ancak şunu da eklemek gerekir ki bunların demir emilimindeki etkisi, yiyecek ya da içecekteki polifenol miktarına göre değişkenlik gösterir.
Yemek Türlerinin Demir Emilimindeki Etkisi
Demirin emilimi oldukça karmaşıktır ve birçok yiyecekten etkilenir.
Çay demir eksikliği yapar mı? Sorusu her ne kadar çok sorulan bir soru olsa da şaşırtıcı olan nokta, yediğimiz yiyeceklerin demir emiliminde kahve, çay ve kafeinli içeceklerden daha önemli bir etkiye sahip olmasıdır.
Belirli yiyecekler demir emilimini arttırırken, bazı yiyeceklerse demir emilimini azaltarak demir eksikliği oluşmasına sebep olurlar. Bu nedenle demir emilimini artıran yiyeceklerin tüketilmesi çok önemlidir.
Demir yiyeceklerde 2 formda bulunur: Heme ve non-heme demir
Non-heme demir, bitkilerin çoğunda bulunan ve birçok yiyecekten etkilenen, dengesiz, demir formudur. Sadece %2-20 arasında emilimi vardır.
Heme ise diğer formun aksine, özellikle hayvansal ürünler olan et, kümes hayvanları ve deniz mahsullerinde bulunur. Bu demir formunun emilimi %15-35 aralığındadır ve çok yüksektir. Bunun nedeni, bu formun diğer beslenme faktörlerinden etkilenmemesidir.
Bu yüzden bitkisel ürünlerde olan non-heme demirin emilimi çay ve kahve tarafından büyük oranda engellenirken, bu engelleme hayvansal ürünlerdeki heme demirde çok azdır.
Sonuç olarak, yiyecek seçimleriniz ve tükettiğiniz demir formu, demir emiliminin kafeinli içeceklerdeki etkisini belirleyecektir.
Kahve ve Çay Demir Eksikliği Yapar mı? Tüketimimizi Azaltmalı mıyız?
Yukarıda söz ettiğimiz gibi çay, kahve ve kafeinli içecekler tek başlarına demir eksikliğinin çok küçük bir bölümüne neden olmaktadırlar. Yapılan bazı araştırmalar da göstermiştir ki çay ve kahve tüketmek, demir eksikliği riski olmayan sağlıklı bir insanda demir eksikliğiyle ilgili herhangi bir soruna neden olmamaktadır.
İnsanların büyük kısmı yedikleri hayvansal gıdalardan yeterince demir alırlar. Düzenli ve yeterli miktarda kırmızı et, kümes ürünleri ve deniz ürünleri tüketilmesi çay ve kahvenin sebep olabileceği demir emilimi eksikliğinin giderilmesine yardımcı olabilir.
Ancak normalde bir kişi de demir eksikliği varsa, bu durumda bu kişin fazla kafeinli içecek tüketmemesi daha doğrudur.
Demir eksikliğinde riskli gruplar arasında doğum yapma yaşındaki kadınlar, bebekler, vejetaryenler ve inflamatuvar bağırsak hastalığı gibi hastalıkları olanlar yer alır. Ancak bu gruptaki insanların da çay ve kahveyi tamamen kesmeleri gerekmeyebilir. Bunun yerine bu kişiler aşağıdaki ipuçlarına daha fazla dikkat edebilirler:
Çay ve kahveyi öğün aralarında için
Çay ve kahve içmek için yemeklerden sonra en az 1 saat bekleyin
Kırmızı et, kümes ve deniz ürünleriyle heme demir alımını artırın
Öğünlerde C Vitamini alımını artırın
Demir takviyeli gıdalar tüketin
Çay demir eksikliği yapar mı? Sorusuna cevap verirken birçok konuya değindikten sonra, son olarak demir eksikliği olanlar veya riskli grupta olanların yukarıdaki ipuçlarına dikkat etmeleri demir eksikliğiyle mücadeleye yardımcı olabilir.
Kestanenin faydaları nelerdir? İbrahim Saraçoğlu, Ahmet Maranki ve Suna Dumankaya gözünden...
Wikide çay: https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ay